“Mơ lớn, làm lớn, quyết tâm lớn hơn để làm chủ công nghệ điện hạt nhân”

Điện hạt nhân – Trụ cột chiến lược trong phát triển quốc gia

Tại buổi làm việc trực tiếp và trực tuyến từ các điểm cầu Hà Nội, Đà Lạt, TP. HCM, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cùng Thứ trưởng Lê Xuân Định và lãnh đạo các đơn vị trực thuộc Bộ đã nghe Viện trưởng Trần Chí Thành cùng đội ngũ chuyên gia đầu ngành báo cáo về định hướng phát triển của Viện trong giai đoạn tới.

Ba trọng tâm lớn được đặt ra: phát triển điện hạt nhân, thúc đẩy công nghệ lò phản ứng mô đun nhỏ (SMR), và mở rộng ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế – xã hội. Theo Bộ trưởng, trong bối cảnh toàn cầu đang hướng đến chuyển đổi năng lượng xanh và bền vững, điện hạt nhân đóng vai trò then chốt trong bảo đảm an ninh năng lượng, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và nâng cao tiềm lực KH&CN quốc gia. Ông nhấn mạnh, điện hạt nhân không chỉ là câu chuyện của ngành năng lượng mà còn là nền tảng cho nền kinh tế xanh, cho trí tuệ nhân tạo và cho tương lai của đất nước.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Đảng và Nhà nước đặt trọng tâm phát triển năng lượng hạt nhân trong chiến lược KH&CN quốc gia. Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) cũng xác lập rõ vai trò của điện hạt nhân như một trụ cột chiến lược.

Đặc biệt, ông nêu rõ, muốn phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, Việt Nam bắt buộc phải có điện hạt nhân làm nền tảng ổn định. Liên hệ đến chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Phiên họp Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ngày 29/5, Bộ trưởng cho biết việc xác định các công nghệ chiến lược cần dựa trên phương pháp luận khoa học, bám sát mục tiêu dài hạn và giải quyết các bài toán lớn của đất nước. Trong đó, công nghệ hạt nhân, đặc biệt là SMR cần được ưu tiên hàng đầu trong danh mục công nghệ chiến lược quốc gia.

Ông cũng lưu ý, để làm chủ được công nghệ điện hạt nhân, cần có sự tham gia chủ động của khối doanh nghiệp. Doanh nghiệp và người dân là trung tâm, còn Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, kiến tạo môi trường, chính sách và nguồn lực để thúc đẩy năng lượng hạt nhân phát triển mạnh mẽ, phục vụ toàn diện cho phát triển kinh tế – xã hội.

Đầu tư đồng bộ – hướng tới làm chủ công nghệ SMR

Đánh giá cao tiềm lực của Viện sau 50 năm hình thành và phát triển, Bộ trưởng cho rằng đây là thời điểm then chốt để Viện chuyển mình, đóng vai trò trung tâm trong việc làm chủ công nghệ điện hạt nhân, một trong những trụ cột chiến lược quốc gia.

Theo Bộ trưởng, Viện cần “nghĩ lớn, làm lớn và nhận những việc lớn” tương xứng với vai trò và tiềm lực hiện có. Trong chiến lược nghiên cứu, cần phân bổ linh hoạt kinh phí dành cho các nhiệm vụ có tính ứng dụng cao, có thể triển khai ngay; tập trung vào các nghiên cứu mũi nhọn, quy mô lớn, trong đó khuyến khích hợp tác, thuê chuyên gia nước ngoài nhằm rút ngắn thời gian làm chủ công nghệ.

Bộ trưởng dẫn ví dụ về Trung Đông, Trung Quốc, Belarus – những quốc gia thành công nhờ dám nghĩ lớn, làm lớn, thu hút chuyên gia giỏi toàn cầu để đột phá trong công nghệ. Việt Nam hiện cũng đã bước đầu thay đổi tư duy khi giao tổng thầu cho doanh nghiệp trong nước và mời chuyên gia quốc tế đồng hành. Theo Bộ trưởng, Viện cần lựa chọn hướng đi táo bạo, phải nhận việc lớn mang tầm quốc gia.

Trong định hướng sắp tới, Viện được giao trọng trách tập trung vào một số lĩnh vực ưu tiên: Nghiên cứu và ứng dụng công nghệ máy gia tốc gắn với thị trường; Đầu tư phòng thí nghiệm trọng điểm nghiên cứu công nghệ đất hiếm và sản xuất dược chất phóng xạ; Làm chủ công nghệ chế biến sa khoáng; Triển khai các chương trình nghiên cứu về tách chiết đất hiếm, nghiên cứu vật liệu thanh nhiên liệu hạt nhân.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng chia sẻ, hoạt động nghiên cứu không thể chỉ dựa vào ngân sách nhà nước. Viện cần mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, giám sát toàn bộ vòng đời của nghiên cứu, từ ý tưởng đến thương mại hóa.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định cũng lưu ý, Viện cần xác định rõ vị trí và sứ mệnh của mình trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết số 57, đồng thời xây dựng kế hoạch hành động cụ thể, đưa vào văn kiện Đại hội Đảng bộ sắp tới của Viện. Viện cần thể hiện vai trò đầu tàu trong hệ sinh thái hạt nhân quốc gia.

Trong phần kết luận, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh vai trò của Viện trong việc thúc đẩy xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam, đặc biệt là thử nghiệm công nghệ SMR. Đây là bước đột phá công nghệ quan trọng, gắn với yêu cầu cao về an toàn, tiêu chuẩn và hành lang pháp lý.

Ông đề xuất một loạt định hướng chiến lược: Nghiên cứu chính sách thí điểm SMR công suất nhỏ; Tăng cường năng lực quản lý, vận hành và phân cấp phòng thí nghiệm; Đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử trong các lĩnh vực đời sống xã hội; Chuyển đổi số toàn diện trong công tác nghiên cứu, điều hành.

Bộ trưởng giao Viện xây dựng lộ trình phát triển điện hạt nhân theo từng giai đoạn 5 năm, đến năm 2045, trong đó đặc biệt chú trọng giai đoạn đến 2030. Mỗi giai đoạn cần có mục tiêu rõ ràng, phân chia theo các trục: nhân lực, công nghệ, hạ tầng, thị trường.

Song song với đó, Viện cần: Thành lập Quỹ phát triển hạt nhân để chủ động tài chính; Xây dựng bộ chỉ số năng lực hạt nhân quốc gia; Đóng vai trò đầu mối xây dựng chiến lược phát triển năng lượng nguyên tử quốc gia. Chiến lược này cần dựa trên sáu trụ cột: nghiên cứu và phát triển; ứng dụng công nghệ hạt nhân; đào tạo nhân lực; hạ tầng phục vụ nghiên cứu; phát triển SMR; và hợp tác quốc tế.

Kỳ vọng của Đảng và Nhà nước vào Viện là rất lớn. Bộ trưởng khẳng định, sự phát triển của Viện không chỉ là câu chuyện ứng dụng năng lượng nguyên tử, mà là hành trình định vị lại công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Bước sang một giai đoạn phát triển mới, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành viện nghiên cứu hàng đầu ASEAN trong lĩnh vực công nghệ hạt nhân dân sự, đóng góp thiết thực vào sự phát triển bền vững và hiện đại hóa nền kinh tế đất nước.